سمرقند

امین معلوف ( -1949 )، نویسنده و روزنامه‌‌نگار لبنانی تبار فرانسوی است.
معلوف بدون آنکه قدم به خاک ایران نهاده باشد، عاشق ایران و تاریخ آن است.
«سمرقند»، کتابی داستانی ـ تاریخی درباره‌ برخی شخصیت‌ها و جریان‌های اجتماعیِ ایران در دو دوره‌ تاریخی است (قرن پنجم و چهارده هجری برابر با قرن دوازده و بیست میلادی)؛ و در این میان شاید حضور «سمرقند» برای دو تن از شخصیت‌های داستان که در دو دوره‌ جداگانه می‌زیستند (عمر خیام نیشابوری و بنجامین عمر لوساژ) به منزله‌ نمادِ رویایی مشترک از شهر ـ جهانی باشد که هستیِ افسانه‌ای آن بر واقعیتش برتری داشته است.
معلوف در «سمرقند» دو دوره از تاریخ ایران را به رشته‌‌ تحریر درآورده است: یکی، دوران حکومت سلجوقیان سنی مذهب و فعالیت‌‌های سیاسی حسن صباح به صورت عملیات تروریستی میهن‌‌پرستانه‌‌ فداییان اسماعیلی پیرو مذهب شیعه؛ دیگری، انقلاب مشروطه از قتل ناصرالدین‌‌شاه تا استقرار مشروطیت و فداکاری‌‌ها و جانبازی‌‌های مردم تبریز. امین معلوف توانسته با ظرافت و مهارت این دو بخش از تاریخ ایران را با بهانه قرار دادن دست‌نوشته‌‌ رباعیات و خاطرات عمر خیام نیشابوری به هم پیوند دهد.
به هر حال، با وجود بن‌مایه‌های تاریخیِ کتاب سمرقند، پرداختِ آن اساساً داستانی است که گاه حتی با افسانه‌ می‌آمیزد: افسانه‌هایی در اطراف زندگی خیام در خلوتگاهش با «جهان»، شاعره‌ خوش قریحه‌ دربار ملک‌شاه سلجوقی، یا آغشتن‌ داستان به افسانه‌ «سه یار دبستانی» (عمرخیام، نظام‌الملک و حسن صباح)، البته با تار و پودی تاریخی؛ به طوری که آنچه در نهایت از این افسانه‌ها بر جای می‌ماند، روایت‌هایی به نسبت قابل قبول به لحاظ تاریخی است.
طی سال‌های گذشته، عمده کتاب‌های معلوف به فارسی ترجمه و با استقبال مواجه شده است.