کی بود کی بود؟ (چرا و چگونه اشتباهاتمان را توجیه می کنیم؟)

«کی بود، کی بود؟: چرا و چگونه اشتباهاتمان را توجیه می‌کنیم؟» نوشته‌ی کرول تَوریس(-1944) روان‌شناسی اجتماعی و الیوت اَرونسِن(-1932) روان‌شناس آمریکایی است. نمی‌شود یک عمر زندگی کرد و هیچ دسته‌گلی به آب نداد. اما می‌شود بعد از هر خطا دهان باز کرد و گفت: «این کارم درست نبود. اشتباه کردم.» انسان ممکن‌الخطاست، اما همین انسان میان سرپوش گذاشتن روی خطایی که کرده و پذیرش آن خطا حق انتخاب دارد. انتخابی که می‌کنیم در عملکرد بعدی ما تأثیری حیاتی دارد. از بچگی به ما گفته‌اند که آدم از اشتباهاتش درس می‌گیرد، ولی اگر در همان ابتدا نپذیریم که اشتباه کرده‌ایم، چطور ممکن است از آن درس بگیریم؟ برای درس عبرت گرفتن باید بتوانیم آوای افسون‌کننده توجیه کردن خویش را تشخیص دهیم. این مباحث در فصل نخست این کتاب، «موتور توجیه خویش» مطرح شده است. در فصل بعد، کتاب درباره ناهماهنگی‌های ذهنی صحبت می‌کند؛ آن سازوکار روانیِ ریشه‌داری که منشأ توجیهِ خویش است و از قطعیت‌ها، عزت نفس و وابستگی‌های قومی قبیله‌ای ما محافظت می‌کند. در فصل‌هایی که پس از آن می‌آیند کتاب به آسیب‌زاترین عواقب توجیه خویش می‌پردازد، و به‌تفصیل شرح می‌دهد که چطور توجیه کردن خودمان تعصب و فساد را تشدید می‌کند، حافظه را مخدوش می‌کند، اعتمادبه‌نفس حرفه‌ای را به نخوت و خودبینی تبدیل می‌کند، سبب بی‌عدالتی می‌شود و این بی‌عدالتی را تداوم می‌دهد، عشق را تخریب می‌کند و دشمنی و نفاق به وجود می‌آورد. اما در نهایت نویسندگان بر این باورند که اگر از سازوکار توجیه خودمان سردربیاوریم، می‌توانیم آن را از کار بیندازیم. به همین دلیل در فصل آخر مطالبی عنوان می‌شود تا بیان کند خودمان چه راه‌حل‌هایی برای روابط و جامعه‌مان به ذهنمان می‌رسد. درک سازوکار توجیه خویش قدم اوّل برای یافتن راه‌حل‌هایی است که به تغییر و بهروزی منتهی می‌شود.