عقل و استدلال و عقلانیت

«عقل و استدلال و عقلانیت» اثر سعید زیبا کلام (-1332) از مجموعه «کتابخانه فلسفه علم» نشر اسم، دربردارنده مجموعه تأملاتی است که دکتر سعید زیباکلام در سال‌های اخیر ذیلِ برخی آیات قرآن حکیم و نیز، اظهارات بعضی از برجسته‌ترین فیلسوفان و متفکران خطِ‌ مقدمی معاصر غربی طرح و بحث کرده است. چنانکه از نام کتاب پیداست، این تأملات عمدتاً بر موضوع «عقل و استدلال و عقلانیت» متمرکز شده‌اند.
البته سبک خاص و ویژه نگارش کتاب، آن‌ را از دیگر کُتُب فلسفی موجود در فضای فکری و آکادمیک ما متمایز می‌کند. زیباکلام در سال 1332 در تهران متولد شد. مهندسی برق و الکترونیک را در سال 1356 در انگلستان به پایان رساند و در همان سال دوره کارشناسی ارشد صلح‌شناسی(گرایش جامعه‌شناسی انقلاب) را در دانشگاه برادفورد انگلستان آغاز کرد و در سال 1357 به ایران بازگشت. دوره دکتری را در رشته فلسفه در سال 1365 آغاز کرد و در سال 1369 از دانشگاه لیدز انگلستان فارغ‌التحصیل شد. وی هم اکنون عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است و حوزه‌های اصلیِ پژوهشی او عبارتند از: «علم‌شناسی و روش‌شناسی علم»، «نظریه‌های عقلانیت»، «فلسفه‌شناسی» و «فلسفه سیاست».
زیباکلام در آغاز کتاب، جامعه فکری معاصر ما را با این پرسش بنیانی مواجه می‌کند که «آیا لازم است متفکران، متکلمان، عالمان اجتماعی، مفسران، فقیهان، و فیلسوفانی که به‌نحوی نگاه به منابع و میراث فرهنگی-معنوی بومی دارند نظریه‌ای در باب عقلانیت دراندازند؟» و نهایتاً پاسخ خویش را با طرح پرسشی انکاری چنین صورت‌بندی می‌کند: «روشن است که می‌توان با غور و غواصی در جریان بسیار بی‌قرار، مواج و پرتحول عقلانیت در فلسفه و اندیشه غربی، آراء و اندیشه‌هایی را با عطف و نظر به آنها تحت عنوان نظریه‌ای در باب عقلانیت و یا، دقیق‌تر، تحت عنوان تمهیداتی جهت تقویم عقلانیتی اسلامی درانداخت. اما اینک از خود سؤال کنیم: چه ضرورتی دارد که نام آن مجموعه از تأملات و پژوهش‌ها را نظریه‌ای در باب عقلانیت و یا تمهیداتی جهت تقویم عقلانیتی اسلامی بگذاریم؟».