مقدمه کیمبریج بر ژاک دریدا

کتاب «مقدمه کمبریج بر ژاک دریدا» نوشتۀ پروفسور لزلی هیل، استاد دانشگاه وارویک انگلستان است. این کتاب در سال 2007 نوشته شد و مؤسسه انتشاراتی علمی فرهنگی، حق کپی رایت آن را خریداری نمود. این کتاب از یک مجموعۀ 21 جلدی است که دانشگاه کمبریج در معرفی بزرگترین تأثیرگذاران بر ادبیات قرن بیستم منتشر کرده است. کتاب با ترجمه معصومه شاه‌گردی به چاپ رسیده است.

معرفی مبسوط:

مفاهیم، محدوده، و حجم کلی کار ژاک دریدا آن قدر وسیع است که با هر برآوردی، بسیار فراتر از کتابی مقدماتی از این دست است و نمی‌توان به اندازۀ کافی همۀ آن‌ها را در اینجا مورد بحث قرار داد. به این دلیل و به دلایلی دیگر، من خودم را فقط به یک سری از مطالب متعدد و فراوان آثار دریدا محدود کرده‌ام، یعنی برداشت‌های او دربارۀ آن بخش از نوشته‌هایی که برای مخاطبان با عنوان «جهانِ ورای ادبیات» شناخته می‌شود. و مخاطب این کتاب در درجۀ اول (که البته امیدوارم فقط همین گروه نباشند) دانشجویان ادبیات علاقه‌مند به نظریه‌های ادبی و سپس به طور کلی همۀ خوانندگانی هستند که می‌خواهند دربارۀ گفت‌وگوی مفصل و بی‌پایان ادبیات و فلسفه بیشتر بدانند؛ همان طور که این گفت‌وگو در آثار خودِ دریدا، هم دچار وقفه و هم بسیار طولانی است.
همان طور که خیلی‌ها می‌دانند، دریدا فرض را بر این گذاشته است که خوانندگانش اطلاعات اولیه‌ای را دارند. نه فقط به ‌این دلیل که نوشته‌هایش فشرده و بعضی اوقات مبهم هستند و نه فقط به ‌این‌ دلیل ‌‌که آشنایی اولیه با اصول اساسی متون کلیدی سنت فلسفی غرب از افلاطون، کانت، و هگل تا هوسرل، فروید و هایدگر را پیش‌فرض می‌گیرد و نه فقط به دلیل اینکه کارش عمیقاً تحت ‌تأثیر آن مفهوم مشخص فلسفی، عقلانی و ادبی است که تاریخِ پیچیده و مشخص خودش را دارد و جنبه‌هایی از آن ممکن است برای خوانندگان غیرفرانسوی‌زبان دریدا بیگانه باشد و حتی نه‌ به این دلیل که این روش، منابع زبان و اصطلاحات فرانسوی را به نحوی به کار می‌گیرد که بعضی اوقات غیرقابل ترجمه است. همۀ این‌ها درست است، اما چیز دیگری نیز وجود دارد: اینکه کار او خوانندگان را به چالش می‌کشد تا بار دیگر دربارۀ بسیاری از فرضیه‌هایی فکر کنند که به آن‌ها به ارث رسیده است، تا جایی که حتی فرضیاتی را که حاکم بر اصول اساسی و ریشه‌ای به وجود آمدن اندیشه، نوشتار و زبان هستند را نیز در بر می‌گیرد.
بی‌تردید جسارت و بنیادستیزیِ کار دریدا، اگر نگوییم با عدم ‌درک و ارائۀ نادرست، دست‌کم با مقاومت روبه‌رو بود؛ هرچند خوانندگان جدید دریدا باید بدانند که برخلاف چیزی که گاهی ‌اوقات‌ ادعا می‌شود، دریدا از همان ابتدا مخالف سرسخت خردستیزی و کهنه‌پرستی در تمام اشکال فراوانش بود؛ او همچنین نویسنده‌ای بود که مسئولیت‌هایش را به عنوان یک متفکر، یک معلم و یک روشن‌فکرِ مردمی جدی می‌گرفت. هر کس آثار او را بشناسد می‌داند که وقتی پای استدلال‌های خیلی دقیق در میان باشد، نویسندگان انگشت‌شماری وجود دارند که به اندازۀ دریدا شفاف، ثابت‌قدم، دقیق، موشکاف و بابصیرت باشند.

بی‌تردید شهرت دریدا برای همیشه از واژه‌ای که خودش برای اولین بار آن را ابداع کرد جدایی‌ناپذیر است. این واژه که بعدها جاافتاد و در نهایت با اکراه و صرفاً به ‌عنوان یک «توضیح محتمل» برای آثارش پذیرفته شد چیزی نبود جز واژۀ «واسازی» . واسازی مثل یک شیطان در تمام جزئیات وجود دارد. این کتاب به ضرورت‌های استراتژیکِ تفکر دریدا خواهد پرداخت، اما افزون بر آن، بسیاری از جزئیات مخصوص به استنباط‌های او از ادبیات و دیگر متون را هم برای همه کسانی که احساس می‌کنند در فهم کار دریدا سردرگم هستند بررسی خواهد کرد. ممکن است در ابتدا تصور شود که آیا اصلاً نیازی به کتابی برای معرفی وجود دارد؟ و اینکه اساساً کارآمدترین معرفی‌نامه کار دریدا قبلاً نوشته شده است: و آن همان اثر خود اوست که خواننده با خواندن آن دائماً و حقیقتاً لذت می‌برد. اما بعضی از این آثار ممکن است دشوار باشند. پس یک کتاب مقدماتی مانند این می‌تواند کمکی در این زمینه باشد. اما برای اینکه دریدا را قابل ‌فهم‌تر کنیم، آیا بهتر است که روی تصویر بزرگتر تمرکز کنیم یا روی تصویر کوچکتر، یعنی همیشه خودمان را به مجموعه ای از توضیحات سؤال‌برانگیز محدود کنیم یا وارد جزئیات پیچیده و کاملاً روشن‌کننده‌ترِ متون تخصصی شویم؟
این کتاب در نهایت، انتخاب روشنی بین این دو راه‌حل نداشته است، اما تلاش کرده تا روش میانه‌ای را ارائه دهد و در نهایت معتقد به این است که قابل ‌فهم بودن، حقیقت، و وفاداری، هر یک به سهم خویش در پروژه‌ای از این دست اهمیت دارند. بعلاوه، چیزی که به بهترین وجه، به خوانندگان جدید دریدا و همچنین به همۀ خوانندگان کمک می‌کند نه یک مطالعۀ خلاصه و نه یک چکیدۀ فشرده است، بلکه این است که از ابتدا صبور باشیم، نه نسبت به افسانۀ شهری واسازی (این عبارت هر معنی که می‌خواهد داشته باشد)، بلکه نسبت به نوشته‌ای که نام ژاک دریدا را با خود دارد، زیرا بخشی از رویدادهای مهم تاریخ اندیشۀ مدرن را پایه‌گذاری کرده است.
خوشبختانه یا متأسفانه، وفاداریِ کامل واقعاً غیرممکن و درنتیجه خیانت اجتناب‌ناپذیر است. بی‌تردید یکی از وظایف این کتاب، نشان دادن همین اجتناب‌ناپذیری و اطمینان دادن به این است که چاره‌ای جز پذیرفتن این روش و از سوی دیگر پذیرفتن مسئولیت مرتبط با آن وجود ندارد.

(سایت انسان شناسی و فرهنگ)